Rus hapishanelerinin gerçek yüzü: "Gulag" geri döndü

Rusya'da siyasi suçlular "Gulag" adı verilen çalışma kamplarında yıllarca toplumdan soyutlandı. Kimsenin içeride ne olup bittiğini ve mahkumların ne şartlarda hayatta kalmaya çalıştığını bilmediği bu hapishaneler Putin baskısı altında ezilen muhaliflerin tutulduğu yeni ceza kolonileri ile ilişkilendiriliyor. İşte geçmişte Sovyet rejiminin acımasız "Gulag" kampları ve günümüzde Putin iktidarında ceza kolonilerinin yükselişi...


Sibirya'nın Omsk şehri, 1929'da Stalin tarafından kurulan ve daha çok Rusça'daki kısaltması olan "Gulag" ile bilinen Islah Çalışma Kampları Ana Müdürlüğü'ne ait yüzlerce bölgeden biriydi. Bu, Sovyetler Birliği'nin dört bir yanından 20 milyona kadar insanın kendilerini kapana kısılmış bulduğu merkezi bir köle sistemiydi. Burada tutulan mahkumların yaklaşık iki milyonu öldü.

Uzmanlar, Gulag'ın ana işlevlerinden birinin ekonomik güç olduğunu savundu; Stalin'in sanayileşmek ve Avrupa'daki savaşa hazırlanmak için emeğe ihtiyacı vardı. Kamplar genellikle çıkarılması gereken doğal kaynaklar açısından zengin, çok uzak yerlerde bulunuyordu. Ancak onların dehşetleri aynı zamanda siyasi bir amaca da hizmet ediyordu: Bağımsız düşünce belirtileri gösteren herkesi toplumdan temizlemek. Stalin'in 1953'teki ölümünden sonra imha durdu, sistem daha insancıl hale geldi ve tutuklu sayısı azaldı.

Putin'in 1970'lerde katıldığı KGB, kitlesel baskının hafızasının halkı kontrol etmek için yeterli olduğunu buldu. Herkes akrabaları çalışma kampına gönderilen birini tanıyordu. Bu, düzeni sağlamak için yeterliydi. Ancak Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra Rusların korkusu gözle görülür biçimde azaldı. 2008 yılına gelindiğinde nüfusun yalnızca yüzde 17'si baskının geri dönüşünden endişe duyuyordu. Bu yıllarda doğan çocuklar, "kırbaçsız" nesil olarak anılmaya başlandı.

Putin 2012'de anayasayı atlatmaya ve kendisini yeniden cumhurbaşkanı olarak görevlendirmeye karar verdi. Navalny'nin harekete geçirdiği büyük protestolarla karşılandı. Kontrolü yeniden sağlamak için sert önlemler alan Putin, kolektif korkuyu yeniden alevlendirmek için sistemli bir şekilde baskının temelini atmaya başladı. Örnek niteliğindeki vahşet ve uzun cezalar tüm toplumu ürpertti. SOVYET UYGULAMALARI GERİ DÖNDÜ Ayrıca muhalifleri 'deli' ilan etmek ve onları psikiyatri hastanelerine kapatmak gibi Sovyet uygulamalarını da geri getirdi. 2021 yılına gelindiğinde nüfusun yarısından fazlası baskının geri dönüşünden endişe duyuyordu.

Mahkum hakları örgütü Rusya Parmaklıklar Ardında'nın yöneticisi Olga Romanova, Ukrayna'da işgalin başlangıcından bu yana kolonilere gönderilen toplam mahkum sayısının yaklaşık 100 bin olduğunu tahmin ediyor. Rusya'nın 430 binlik mevcut hapishane nüfusu, Belarus ve Türkiye ile birlikte Avrupa'da kişi başına düşen en yüksek sayı arasında yer alıyor.

Sömürgeler ve gözaltı merkezleri ağı hala o kadar geniş ki mahkumlar genellikle haftalarca bu ağ içinde kayboluyor. Altı yataklı ve iki kat daha fazla mahkumun bulunduğu penceresiz tren kompartımanlarında bir tesisten diğerine naklediliyorlar. Aileleri ve avukatları izini kaybediyor.

Gerçek güç, "opertivniki" olarak bilinen hapishane yetkililerinin elinde; çözdükleri suç sayısına göre ödüllendiriliyor. Sınırsız güçlerini itirafları zorlamak ve mahkumlara yeni suçlar yüklemek için kullanıyorlar. Kimin acil tıbbi bakım alacağına, kimin hücre hapsi ile cezalandırılacağına veya özel "basınç hücrelerinde" dövüleceğine onlar karar veriyor.

Koşullar koloniler arasında ve hatta aynı hapishanedeki hücreler arasında büyük farklılıklar gösteriyor. Bazılarında televizyon ve buzdolabı var; diğerlerinde tuvalet için yerde yalnızca bir delik bulunuyor. Bazı mahkumlar spor salonunun kullanım ücretini ödeyebilir veya bir teslimat şirketi tarafından kendilerine yiyecek getirilmesini sağlayabilir. Diğerleri aç bırakılıyor veya yazışmaları engelleniyor.

Yolsuzluk sistemin kalbinde yatıyor. Rüşvet daha iyi bir hücre satın alabilir. Köle emeğini dost işletmelere kiralıyorlar. Bir mahkumun ayrıcalıklar için ne kadar ödemesi gerektiğine hapishaneyi yöneten "khoziain" karar verir. Ödemeyi reddedenler dövülüyor veya işkence görüyor. Ne kadar zengin olursalar ve ne kadar direnirlerse, ceza da o kadar büyük olur.

Rusya'da popüler bir atasözü "Hapishaneden ya da dilencilikten asla kurtulamazsınız" der. Bir başka yaygın deyiş, "Hapishaneye girmediyseniz hayatı bilemezsiniz" diyor. Leo Tolstoy'un Diriliş romanındaki bir karakter, "Şu anda Rusya'da dürüst bir adama yakışan tek yer hapishanedir" diyor.

Sibirya'nın Omsk kentindeki "IK-6" hapishane kolonisinde uyandırma çağrısı, sabah saat 5'te hoparlörden Rus milli marşının çalınarak yapılıyor. Bu kampta hapsedilen mahkumlar her gün, marşı duyar duymaz gardiyanların yastıklarını ve yataklarını almaya gelmesinden önce sadece beş dakikaları olduğunu biliyor. Gazeteci ve siyasetçi Vladimir Kara-Murza da onlardan biri. Sabah 5.20'de duvara tutturulmuş metal karyola çerçevesi, günün geri kalanında kullanamamaları için kilitleniyor. Kara-Murza ve onun gibi niceleri 24 saat boyunca kameralarla takip ediliyor. Buna rağmen her gün sabah 9 ve akşam 5'te muayene odasına götürülüyor. Elbiseleri ve iç çamaşırları metal detektörüyle incelenirken çırılçıplak soyuluyor.

Rusya'nın en önde gelen muhalefet lideri Aleksey Navalni'nin geçen ay benzer bir ceza kolonisinde ölümünden bu yana Kara-Murza, ülkenin en yüksek profilli siyasi mahkumlarından biri haline geldi. Navalni gibi Kara-Murza da sinir gazı zehirlenmesi yaşadı. 2015'te ve 2017'de iki kez komaya girdi. Kara-Murza 5 Nisan 2022'de -Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinden sadece bir ay sonra- Moskova'ya geri döndü.

O zamana kadar Putin, "özel askeri operasyonunu" bırakın eleştirmeyi, savaş olarak adlandırmayı bile suç haline getirmişti. Ancak Kara-Murza saldırıyı açıkça bir savaş olarak kınadı. Dönüşünden bir hafta sonra savaşla ilgili "yalan haber" yayma suçuyla Moskova'daki evinin önünde tutuklandı. Vatana ihanet davası, Kremlin'in "devlet sırrı" olarak gördüğü şeyleri içerdiği için kapalı kapılar ardında gerçekleşti. Kara-Murza'ya 25 yıl hapis cezası verildi; bu Rusya'daki herhangi bir siyasi mahkumun çektiği en uzun hapis cezası.

Teşekkürler